Đối với mảnh đất Hưng Yên, Triệu Việt Vương và căn cứ Dạ Trạch với thắng lợi của cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Lương là một trong những khúc tráng ca hào hùng trong truyền thống yêu nước, bảo vệ độc lập của nhân dân Hưng Yên. 

Đền thờ Triệu Việt Vương ở xã Dạ Trạch (Khoái Châu)

Trong tâm thức của nhân dân cả nước nói chung, nhân dân Hưng Yên nói riêng Triệu Việt Vương (Triệu Quang Phục) trước hết là một vị tướng trẻ tài năng, có lòng yêu nước, căm thù giặc sâu sắc. Trước cảnh nhân dân bị đọa đày trong đau khổ bởi chính sách vơ vét bóc lột hà khắc của chính quyền đô hộ nhà Lương, ông cùng với cha là Triệu Túc tham gia cuộc khởi nghĩa của Lý Bôn ngay từ những ngày đầu tiên. Với những đóng góp to lớn, quan trọng vào cuộc chiến tranh giải phóng đất nước, giành lại độc lập cho dân tộc, Triệu Quang Phục được vua Lý Nam Đế ban chức Tả tướng quân. Đặc biệt, trong tình thế ngàn cân treo sợi tóc, trước sự tồn vong của nước Vạn Xuân non trẻ và nền độc lập dân tộc, Triệu Quang Phục đã được vua Lý Nam Đế ủy quyền cho lãnh đạo cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Lương. Tất cả những điều đó cho thấy, Triệu Quang Phục là một vị tướng có tài năng quân sự đặc biệt, mà sau này chính cuộc đời và sự nghiệp với những chiến công hiển hách của ông là minh chứng rõ nhất.

Thứ hai, Triệu Việt Vương là người trung quân ái quốc. Triệu Việt Vương (Triệu Quang Phục) đã cùng Lí Bôn (sau là vua Lý Nam Đế) và các tướng sĩ khác nam chinh bắc chiến, vào sinh ra tử, trải qua bao trận quyết chiến với kẻ thù. Chiến trường đã trở thành trường học để Triệu Việt Vương (Triệu Quang Phục) rèn luyện, đúc rút kinh nghiệm, đồng thời đó cũng là thước đo thể hiện sự trung thành với vua Lý Nam Đế. Năm 546, tại động Khuất Lão, vua Lý Nam Đế đã giao lại quyền chỉ huy cuộc kháng chiến cho ông. Triệu Việt Vương đã dốc lòng, tận hiến phụng sự Tổ quốc, đánh đuổi quân Lương không chỉ vì ông có lòng yêu nước, thương dân, căm thù giặc sâu sắc mà đó còn là nhiệm vụ vua Lý Nam Đế giao phó. Với thắng lợi của cuộc kháng chiến chống quân xâm lược nhà Lương, giành lại và bảo vệ độc lập dân tộc cho nước Vạn Xuân, Triệu Việt Vương đã làm tròn sứ mệnh, trách nhiệm nặng nề, thiêng liêng và cao cả, nối được nghiệp lớn mà vua Lý Nam Đế để lại.

Thứ ba, trong tâm thức của nhân dân Hưng Yên, Triệu việt Vương là đấng minh quân, có đức nhân nghĩa cao cả, giàu lòng yêu thương. Sau khi đánh đuổi giặc Lương, Triệu Việt Vương đã cố gắng lựa chọn giải pháp để tránh một cuộc nội chiến có thể kéo dài. Sự kiện này được Đại Việt sử ký toàn thư ghi lại: “Đinh Sửu, năm thứ 10 (557) (Lương, Thái Bình năm thứ 2, Trần Vũ Đế Tiên, Vĩnh Định năm thứ 1) Lý Phật Tử đem quân xuống miền Đông, đánh nhau với vua ở huyện Thái Bình, năm lần giáp trận, chưa phân thắng phụ mà quân của Phật Tử hơi lùi, ngờ là vua có thuật lạ, mới giảng hòa xin thề. Vua nghĩ Phật Tử là họ của Nam Đế, không nỡ cự tuyệt, bèn chia địa giới ở bãi Quân Thần (nay là hai xã Thượng Cát, Hạ Cát thuộc huyện Từ Liêm) cho ở phía Tây của nước, (Phật Tử) dời đến thành Ô Diên…”.

Triệu Việt Vương hiểu rõ những mất mát, đau khổ mà nhân dân phải chịu khi đất nước có chiến tranh. Vì lẽ đó, Triệu Việt Vương đã đồng ý giảng hòa với Lý Phật Tử, tránh đưa nhân dân vào một cuộc chiến với những tổn thất không thể lường trước. Triệu Việt Vương hiểu rằng dù đất nước đã giành lại được độc lập nhưng nguy cơ ngoại xâm từ các thế lực phong kiến phương Bắc vẫn luôn thường trực. Trong khi đó, nhân dân vừa mới thoát khỏi ách đô hộ với chính sách vơ vét, áp bức và khủng bố dã man của nhà Lương chưa được bao lâu, lại phải gồng mình tiếp tục cuộc kháng chiến chống chiến tranh xâm lược mới của nhà Lương. Tiếc rằng, có lẽ vì đức nhân nghĩa lớn, bởi tin lời thề với Lý Phật Tử, Triệu Việt Vương đã không phòng bị đối với người nhà họ Lý, khi bị tấn công bất ngờ đã trở tay không kịp khiến cho nghiệp lớn không được dài lâu.

Triệu Việt Vương đi vào tâm thức của nhân dân không chỉ vì những chiến công hiển hách trong lịch sử dân tộc và nhân cách cao cả mà còn vì cuộc đời và sự nghiệp của ông nhất là thời gian tổ chức kháng chiến tại chằm Dạ Trạch đã có sự gắn bó máu thịt, mật thiết với nhân dân. Trong bối cảnh bị quân Lương ra sức bao vây tìm cách tiêu diệt, Triệu Việt Vương phải dựa vào sức mạnh nơi quần chúng, phát huy sức mạnh của quần chúng nhân dân để diệt giặc. Ngót 4 năm kháng chiến gian khổ (547 – 550), những điều giản dị, gần gũi của vị vua đầm Dạ Trạch đã giúp cho vua tôi đồng lòng, củng cố tăng cường sự đoàn kết thống nhất và quyết tâm diệt giặc. Cũng vì vậy mà nhân dân đã gọi Triệu Việt Vương là Dạ Trạch Vương, rất tôn kính và gần gũi.

Để tưởng nhớ, tri ân công lao to lớn của Triệu Việt Vương đối với sự nghiệp đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc, nhân dân Hưng Yên và các địa phương khác đã xây dựng đền thờ. Năm 2018, Hưng Yên đã xây dựng lại đền thờ Triệu Việt Vương tại vị trí đền thờ trước đây đã bị hư hại. Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Hưng Yên có 10 địa phương tôn thờ Triệu Việt Vương làm Thành hoàng. Tại những di tích này, còn lưu giữ được thần tích ghi chép về cuộc đời, sự nghiệp, công lao to lớn của Triệu Việt Vương.

Bên cạnh đó, trong rất nhiều thần tích về Đức thánh Chử Đồng Tử và Nhị vị phu nhân tại các di tích ở Hưng Yên có ghi về thân thế, sự nghiệp vẻ vang của Triệu Việt Vương. Sự xuất hiện của Triệu Việt Vương bên cạnh Đức thánh Chử Đồng Tử và Nhị vị phu nhân đã góp phần lan tỏa hình tượng Triệu Việt Vương trong tâm thức, đời sống văn hóa của nhân dân Hưng Yên. Cùng với thần tích, sắc phong của các triều đình phong kiến ban cho Triệu Việt Vương là một di sản vô cùng quý giá. Nhân dân tôn vinh, ghi nhớ công ơn của Triệu Việt Vương, nhà nước phong kiến trung ương tập quyền cũng ghi nhận sự hiển linh của thần mà ban tặng, gia phong thêm các mỹ tự đẹp đẽ gắn với công lao của thần với nhân dân địa phương cũng như đối với dân tộc. Theo thống kê, trên địa bàn tỉnh Hưng Yên còn lưu giữ 29 đạo sắc phong từ thời Lê Trung Hưng đến thời Nguyễn của các nhà nước phong kiến ban cho Triệu Việt Vương… Điều này càng củng cố, làm sâu sắc thêm hình tượng Triệu Việt Vương trong tâm thức nhân dân Hưng Yên.

Hàng năm, tại các di tích thờ Triệu Việt Vương, nhân dân địa phương tổ chức lễ hội tưởng nhớ tri ân và tôn vinh công ơn của vị vua đầm Dạ Trạch đối với sự nghiệp đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc. Những lễ hội đình đám, hội hè liên quan tới Triệu Việt Vương đã trở thành phong tục tập quán truyền thống được lưu truyền qua bao thế hệ. Lễ hội không chỉ là nhu cầu đối với đời sống tinh thần mà còn là cầu nối giữa vị thần Triệu Việt Vương với nhân dân địa phương, góp phần gắn kết cộng đồng, giúp cho tình làng xóm, tình yêu quê hương đất nước thêm sâu sắc. Triệu Việt Vương đã trở thành một phần quan trọng trong nguồn cội của quê hương. Nếu như trong lịch sử dân tộc, Triệu Việt Vương đã lãnh đạo, đoàn kết lực lượng kháng chiến đánh đuổi giặc Lương thì ngày nay trong vai trò của một vị thần Triệu Việt Vương là hình tượng thiêng liêng dẫn lối hành động của cộng đồng vì những mục đích chung cao cả. Thời gian lùi xa đã che mờ đi những cứ liệu về Triệu Việt Vương và chiến tích đánh đuổi giặc Lương xâm lược thì cũng chính khoảng thời gian đó, hình tượng Triệu Việt Vương trong tâm thức của người dân Hưng Yên ngày càng thêm sâu đậm, gắn bó. Đó là một vị dũng tướng trí, dũng song toàn, là đấng minh quân rất mực nhân nghĩa, yêu thương nhân dân. Cùng với đó, Triệu Việt Vương còn là hiện thân của một vị thần đã che chở, bảo vệ nhân dân qua những thác ghềnh bão táp, những biến cố to lớn của lịch sử dân tộc. Đó là hình tượng của sự kết hợp từ một nhân vật lịch sử có thật với một vị thần linh ứng. Sự kết hợp giữa yếu tố thực – lịch sử với yếu tố hư – thần thánh hóa, trong đó yếu tố thực – lịch sử là hồn cốt, được dân gian tôn kính, linh thiêng hóa, tạo dựng nên một Triệu Việt Vương cao cả và đẹp đẽ. Và chính những tâm thức đẹp đẽ và cao cả như thế đã góp phần tạo nên những truyền thống quý báu mà trên hết là truyền thống yêu nước, sống nhân nghĩa, thủy chung của nhân dân Hưng Yên.

ThS. Đào Mạnh Huân Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch